Tema: Bolesti zavisnosti - narkomanija
Bolesti zavisnosti smatra se, spadaju u grupu najčešćih oboljenja u savremenom svijetu. Mi se ovog puta posebnije bavimo zavisnošću od droga.
Šta je droga? Postoji velik broj definicija. Među njima ističem ovu: droga bi bila svaka ona prirodna ili sintetička supstanca koja unijeta u organizam utiče na njegove funkcije. Droge imaju sposobnost da mijenjaju psihičke funkcije konzumenta i da utiču na njegovo ponašanje. Kontinuirana i repetitivna upotreba droga može dovesti do psihičke - zavisnost od osjećaja koji izaziva supstanca i fizičke (fiziološka) zavisnosti. Zloupotreba, a zavisnost posebno, uzorkuje ozbiljne zdravstvene (ugroženo je i somatsko i mentalno zdravlje), porodične i socijalne posljedice.
Čovjek se sa drogom prvi put susreo u dalekoj prošlosti. Tada su droge korišćene isključivo u religijske i magijske svrhe - vjerovalo se da otvaraju put ka višim sferama i omogućavaju komunikaciju sa bogovima. Zavisnosti u to doba nije bilo jer je upotreba bila strogo kontrolisana - mogli su je koristiti odabrani, u posebnim prilikama. Sa problemom zavisnosti susrećemo se u XIX vijeku, a borba ili rat protiv droga postaje jedno od ključnih obilježja savremenog doba. Naime, smatra se da su (zlo)upotreba i zavisnost toliko raširene da ugrožavaju ne samo zdravlje ljudi već i nacionalnu bezbjednost. Ima li osnove za takvu zabrinutost?
Ako je suditi po World Drug Report-u koji redovno objavljuje epidemiološke podatke, ima. Procjena je da je u 2017. godini oko 271 milion ljudi ili 5.5% svjetske populacije stare 16-64 godine koristio droge u prethodnoj godini, kao i da 35 miliona ljudi boluje od zavisnosti. Broj onih koji koriste opijum i heroin se konstantno povećava, a među njima u najozbiljnijem zdravstvenom riziku je 11 miliona ljudi koji uzimaju heroin intravenozno.
Najčešće uzimana supstanca na globalnom nivou je pogađate - marihuana. Nju uzima oko 160 miliona ljudi.
Skrećem pažnju da navedeni brojevi predstavljaju procjene - pouzdanih podataka nemamo.
Kakva je situacija kod nas? O tome nam relativno jasnu sliku daju ESPAD studije (Evropsko istraživanje o upotrebi alkohola i drugih droga među mladima) - riječ je o krosnacionalnom epidemiološkom istraživanju koje je rađeno na uzorku srednjoškolaca u nekoliko talasa. Po nalazima ESPAD-a i kod nas se najčešće konzumira marihuana, no ipak rijeđe nego npr. u Švedskoj.
Dolazimo i do pitanja : zbog čega neka počne da uzima/razvije zavisnost od PAS? Brojne teorije daju odgovore npr. psihoanaliza, biološke terije, a neki smatraju da se u obzir mora uzeti sljedeći trijas: 1. genetska predisponiranost - hereditet, crte ličnosti, karakter, 2. faktori socijalne sredine i 3. adiktivni potencijal droge. Nas ipak posebno zanimaju sociološke teorije. Pionirski rad na tu temu je napisao Hauard Beker početkom 50-tih godina XX vijeka. On opisuje kako neko uči da uzima i uživa u efektima droga. Na pitanje kojim se Beker ne bavi - zbog čega mladi ljudi uzimaju droge, danas odgovaraju kritički orijentisani sociolozi. Odgovor traže u karakteristikama (postmodernog) konteksta u kojem živimo, a jedan od nama poznatih autora koji se ovom temom bavi je Jan Tejlor.
A kako znati da li je neko zavisan ili ne? Prema dijagnostičkim kriterijumima Svjetske zdravstvene organizacije dijagnozu bolesti zavisnosti je moguće postaviti ukoliko su prisutna najmanje tri od pobrojanih obilježja:
1. jaka potreba ili osjećaj prinude da se uzme supstanca;
2. otežana kontrola nad uzimanjem - kažemo da je teško "stati";
3. fiziološki prisutna apstinencijalna kriza kada se sa upotrebom prestane ili se ona smanji;
4. rast tolerancije - tokom vremena, da bi se postigli željeni efekti neophodno je unijeti veću količinu droge;
5. zanemarivanje svih aktivnosti osim onih koje su usmjerene na nabavku i upotrebu supstance;
6. nastavljanje sa uzimanjem supstanci čak i onda kada je jasno da su nastupile posljedice po zdravlje, porodične i socijalne odnose.
